Еңбекті қорғау кез-келген кәсіпорынның қызметіндегі сәттіліктің негізі болып табылады. Қазақстанда еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауды бұзғаны үшін 160 айлық есептік көрсеткішке (АЕК) дейін айыппұл қарастырылған. Егер бұзушылықтар өндірістегі жазатайым оқиғаларға әкеп соқтырса, онда бұл жеті жылға дейін бас бостандығынан айыруға әкелуі мүмкін. Ұйымдағы еңбекті қорғауды толық қамтамасыз ету үшін не қажет?

Қазақстандағы еңбекті қорғау саласындағы қызметкерлердің құқықтары

Кез-келген кәсіпорында заңдарда көзделген нормаларды сақтау қажет: оның қызметі тұтастай алғанда басшылықтың көзделген талаптарға қаншалықты сәйкес келетініне байланысты болады. Олар Конституцияда, ҚР заңдарында, нормативтік құқықтық актілерде бекітілген. Кез-келген кәсіпорынның басшылары еңбекті қорғау ережелерін сақтауы және қауіпсіздікті қамтамасыз етуі керек, бұл кәсіпорындар қай салада жұмыс істесе де, қандай меншік нысанына ие болса да, кімнің қарамағында болса да. Сонымен қатар, әр кәсіпорында Қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау бойынша оқыту қажет.

Пп-да көрсетілгендей. 3) Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 22-бабының 1-тармағы, әрбір қызметкердің еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғауға құқығы бар. Сондай-ақ, егер ҚР
ЕК-нің 181-бабының мазмұнын оңайлатылған түрде берсе, барлық қызметкерлер құқылы:

• еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау нормаларына сәйкес жабдықталған жұмыс орындарының болуы;
• егер жұмыс орнын тексеру қажет болса, жергілікті еңбек инспекциясы органдарына хабарласыңыз;
• осы саладағы негізгі мәселелерді қарауға қатысу (жеке немесе өкіл арқылы);
• мемлекеттік нормаларға, Еңбек және ұжымдық шарттарға сәйкес санитарлық-тұрмыстық үй-жайлармен, қорғау құралдарымен (ұжымдық және жеке) қамтамасыз етуді талап ету;
• заңнамалық талаптарға сәйкес Еңбек міндеттерін қауіпсіз орындау үшін оқыту және кәсіби дайындықтан өту;
• жұмыс берушіден кәсіпорынның жұмыс орны мен аумағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау тұрғысынан қалай сипатталатыны, қандай жағдайлар жасалғаны, қандай нақты тәуекелдер бар, өндірістің қауіпті, зиянды факторларынан қорғау үшін қандай шаралар қабылданғаны туралы сенімді ақпарат алу;
• егер кәсіпорын еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау нормаларының бұзылуына байланысты уақытша жұмысын тоқтатса, орташа жалақыны сақтаңыз.

Сондай — ақ, егер жұмыс беруші қорғаныс құралдарын (ұжымдық және жеке) ұсынбаса, сондай-ақ өмірге, денсаулыққа қауіпті жағдай туындаса, қызметкер жұмысты орындаудан бас тарта алады-бұл жағдайда жұмыс берушіге немесе тікелей басшыға жазбаша хабарлау қажет.

Мемлекеттің еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөніндегі саясаты

Қызметкерлер жұмыс істейтін жағдайлар қолданыстағы талаптарға сай болуы керек. Жұмыс беруші қауіпсіздікті қалай қамтамасыз етуге және еңбекті қорғаумен айналысуға тиіс, бірінші кезекте ҚР Еңбек кодексін айқындайды. Қызметтің ерекшелігіне байланысты қосымша нормалар да мүмкін. Бұл нормалар жұмыс берушінің актілерінде, сондай — ақ ұжымдық және еңбек шарттарында, келісімдерде-заңнама нормаларына сәйкес бекітілуі мүмкін. Яғни, еңбекті қорғау кез-келген кәсіпорынның ажырамас бөлігі болып табылады.

Мемлекет еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласын дәл қалай реттейді, ҚР ЕК 179-бабында егжей-тегжейлі сипатталған. Осы мақаланың мазмұнын жалпы түрде бере отырып, реттеудің мақсаттары келесідей деп қорытынды жасауға болады:

• осы саладағы мемлекеттік заңнамалық талаптардың сақталуын бақылау, жүргізілетін іс-шараларға қадағалау жүргізу және мониторинг жүргізу;
• ҚР нормативтік құқықтық актілерін, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтік-техникалық құжаттарды әзірлеу және қабылдау;
• жұмыс жағдайларын жетілдіруді, еңбек қауіпсіздігін арттыруды экономикалық ынталандыратын жүйелерді құру және іске асыру;
• кәсіпорын персоналы үшін қауіпсіз техниканы, жаңа технологияларды, заманауи қорғаныс құралдарын (ұжымдық және жеке) құруға және енгізуге бағытталған жұмысты қолдау;
• осы саладағы ҚР заңнамасының сақталуын мемлекеттік және ішкі бақылау мүмкіндігінше тиімді болуын қамтамасыз ету;
• еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелерін шешуге арналған ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу;
• Қазақстанда және басқа елдерде алынған жаңа тәжірибені ескеру, бұл кәсіпорындардағы жұмыс жағдайларын қауіпсіз етуге мүмкіндік береді;
• өндірістік оқиғаларға, сондай-ақ кәсіптік ауруларға байланысты денсаулығы нашарлаған қызметкерлердің (және олардың туыстарының) заңды мүдделерін қорғау;
• жұмысшылардың өндірістік ортаның техникалық дамуы мен еңбекті ұйымдастырудың қазіргі деңгейінде жойылмайтын қауіпті, зиянды жағдайларда жұмыс істеу қажеттілігі үшін ауыр жұмыс үшін кепілдіктер мен өтемақы төлемдерін алу тәртібін белгілеу;
• еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында мамандар даярлау, сондай-ақ олардың біліктілігін арттыру;
• кәсіпорындарда жұмыс істеуге байланысты жазатайым оқиғаларды және кәсіптік аурулар жағдайларын ескеру қажет бірыңғай тәртіпті белгілеу;
• еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы бірыңғай ақпараттық жүйенің қалыпты жұмысын қамтамасыз ету.

Бұдан басқа, мемлекет еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы басқа елдермен және ұйымдармен ынтымақтаса отырып, халықаралық деңгейде қызмет жүргізеді.

Өндірістік қызмет кезіндегі қауіпсіздік техникасы

Қазақстанда еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы жұмыс міндеттерін орындау кезінде кәсіпорындар персоналының денсаулығы мен өмірін сақтауға бағытталған бірыңғай жүйе болып табылады. Бұл жалпы жүйеге емдеу және алдын алу, оңалту, құқықтарды сақтау және қорғау, сондай-ақ ұйымдастырушылық-техникалық, әлеуметтік-экономикалық, санитарлық-гигиеналық және басқа да салалар кіретін түрлі салалардағы іс-шаралар кіреді. Сипатталған жүйенің барлық компоненттері бірдей сапалы сақталған жағдайда ғана еңбекті қорғауды тиісті деңгейде қамтамасыз етуге болады. Мысалы, егер техникалық компонентте проблемалар болса, егер жабдықтар мен құралдар еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау ережелеріне сәйкес келмесе-кәсіпорында жазатайым оқиғалар болады, ал жұмысшылар жарақат алады.

Ұйым басшылығы еңбекті қорғаумен мүмкіндігінше кәсіби аурулардың, жарақаттанудың, оқиғалардың жағдайларын болдырмау немесе азайту мақсатында айналысады. Жұмыс берушінің міндеті-қызметкерлердің денсаулығы мен өмірін жағымсыз өндірістік факторлардың әсерінен тиісті түрде қорғайтын шаралар қабылдау. Нормативтік-құқықтық құжаттама мемлекет деңгейінде еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау техникасын реттейді. Бұл жағдайда типтік нұсқаулар әр кәсіпорында болуы керек. “Еңбекті қорғау. Қазақстан ” еңбекті қорғауды ұйымдастыра отырып, елдегі әрбір жұмыс беруші мазмұнынан шығуы тиіс барлық нормативтік актілер тізімделген.